Hệ thống chống bó cứng phanh ABS (Anti-lock Braking System) là trang bị an toàn tiêu chuẩn trên hầu hết các dòng ô tô hiện nay. Tuy nhiên, trên xe điện và xe hybrid, ABS không chỉ làm việc với phanh cơ khí như xe xăng truyền thống mà còn phải phối hợp chặt chẽ với phanh tái sinh, tạo nên cơ chế hãm tốc khác biệt và ảnh hưởng trực tiếp tới mức độ hao mòn má phanh.
ABS trên xe xăng hoạt động ra sao?
Trên ô tô sử dụng động cơ đốt trong, hệ thống phanh chủ yếu hoạt động thông qua cơ cấu thủy lực. Khi người lái đạp phanh, lực từ bàn đạp được truyền qua dầu phanh đến cùm phanh, ép má phanh vào đĩa để làm chậm tốc độ quay của bánh xe. ABS có nhiệm vụ giám sát tốc độ từng bánh thông qua cảm biến, nhằm ngăn hiện tượng bánh xe bị khóa cứng khi phanh gấp.
Khi phát hiện bánh xe có dấu hiệu bó cứng, hệ thống ABS sẽ tự động giảm áp suất phanh rồi tăng lại liên tục trong thời gian rất ngắn. Quá trình này diễn ra nhiều lần mỗi giây, giúp bánh xe vẫn duy trì độ bám đường, hạn chế trượt và giúp người lái kiểm soát hướng lái tốt hơn trong tình huống khẩn cấp.
ABS trên xe điện và hybrid có gì khác?
Khác với xe xăng, xe điện và xe hybrid được trang bị thêm phanh tái sinh bên cạnh phanh cơ khí truyền thống. Khi người lái nhả ga hoặc đạp phanh, động cơ điện sẽ chuyển sang chế độ phát điện, tạo lực cản điện từ để làm chậm bánh xe, đồng thời nạp điện ngược trở lại pin. Lực cản này chính là hiệu ứng phanh tái sinh.
Điểm khác biệt nằm ở chỗ: phanh tái sinh và phanh cơ khí trên xe điện không hoạt động độc lập mà được điều phối bởi bộ điều khiển trung tâm (ECU). Khi người lái đạp phanh, tín hiệu được gửi về ECU để tính toán và phân bổ lực hãm phù hợp giữa hai hệ thống.
Ở điều kiện phanh nhẹ, tốc độ cao hoặc khi pin còn khả năng sạc, hệ thống sẽ ưu tiên phanh tái sinh nhằm tiết kiệm năng lượng và giảm tải cho phanh cơ khí. Ngược lại, khi phanh gấp, chạy tốc độ thấp hoặc pin đã đầy, phanh cơ khí sẽ đóng vai trò chính. Trong tình huống khẩn cấp, cả phanh tái sinh và phanh cơ khí có thể cùng lúc hoạt động, và khi có nguy cơ khóa bánh, ABS sẽ can thiệp để điều chỉnh cả lực phanh thủy lực lẫn mức hãm tái sinh.
Về bản chất, ABS trên xe điện và hybrid vẫn giữ nguyên vai trò chống bó cứng bánh xe. Sự khác biệt nằm ở việc hệ thống này phải kiểm soát thêm phanh tái sinh, với mức độ can thiệp khác nhau tùy theo hãng xe, cấu hình truyền động và chế độ lái.
Hao mòn má phanh trên xe điện: không còn “quy luật cũ”
Một điểm đáng chú ý là mức độ hao mòn má phanh trên xe điện khác rõ rệt so với xe xăng. Trên xe điện dẫn động cầu trước, môtơ thường đảm nhiệm phần lớn lực phanh tái sinh ở bánh trước, khiến má phanh trước ít phải làm việc, trong khi má phanh sau lại mòn nhanh hơn. Với xe dẫn động cầu sau, tình trạng này diễn ra ngược lại. Ở các mẫu xe dẫn động bốn bánh, độ mòn giữa má phanh trước và sau cân bằng hơn nhưng vẫn phụ thuộc vào cách tinh chỉnh của nhà sản xuất.
Điều này khiến việc bảo dưỡng phanh trên xe điện trở nên khó đoán hơn so với xe truyền thống, nơi má phanh trước thường mòn nhanh hơn do chịu phần lớn lực hãm. Người dùng xe điện vì vậy cần kiểm tra phanh định kỳ đầy đủ cho cả cầu trước và cầu sau, thay vì chỉ tập trung vào một vị trí như trước đây.
